سایه دیگران بر روابط ترکیه و افغانستان

بن‌علی یلدیریم؛ نخست‌وزیر ترکیه در سفرش به کابل از طرح صلح این کشور استقبال کرد و گفت که طالبان نباید این فرصت تاریخی را از دست دهند. او از مردم افغانستان خواست در زمینه تامین صلح از هیچ تلاشی دست برندارند.
او با بیان اینکه ترکیه تجربه‌های در زمینه جنگ و صلح دارد، افزود که کشورش برای آوردن صلح در افغانستان تلاش خواهد کرد.

نخست وزیر ترکیه امروز (یکشنبه) وارد کابل شد. او در ابتدا با عبدالله عبدالله؛ رئیس اجرایی دیدار کرد.
مهمترین موضوعات مورد بحث میان دو طرف مشخص شدن سرنوشت جنرال دوستم؛ معاون اول ریاست جمهوری، واگذاری مدیریت و معلمان مکاتب افغان- ترک به دولت ترکیه، حمایت از صلح افغانستان و همچنین بازگشت مهاجرین افغان از کشور ترکیه به افغانستان خوانده شده است.

آقای عبدالله همکاری میان دو کشور را در عرصه‌ های مختلف گسترده اعلام کرد و گفت که این کشور از تامین امنیت گرفته تا بازسازی افغانستان سهم گرفته است.

همانگونه که در دیدار رهبران دوطرف نیز مورد تأکید قرار گرفته، روابط افغانستان و ترکیه از جهات زیادی حایز اهمیت است. ترکیه تنها کشور مسلمان است که در قالب نیروهای ناتو و ائتلاف به رهبری امریکا در افغانستان نیروی نظامی دارد.

از این منظر، رابطه این کشور با افغانستان، آشکارا ابعاد نظامی نیز پیدا می کند و از این حیث، با رابطه افغانستان با سایر کشورهای اسلامی، اندکی متفاوت است.
از جانب دیگر، ترکیه سعی می کند در عرصه تروریزم و مبارزه با تروریزم که امروزه معضلی عمده، اصلی و فراگیر در سراسر جهان اسلام محسوب می شود، نقش پررنگ تری ایفا کند.

این کشور از یکسو در افغانستان، عراق و سوریه، در ائتلاف های نظامی به رهبری قدرت های غربی، عضویت دارد و از سوی دیگر، به صورت گسترده متهم و مظنون به حمایت از تروریزم، برقراری داد و ستدهای گسترده اقتصادی و پیوندهای پنهانی با گروه های ستیزه جوی سلفی- تکفیری در منطقه و جهان اسلام است؛ گروه هایی که در افغانستان نیز رشد و حضور سریع و چشمگیر و نگران کننده ای دارند.

این اتهامات و ابهامات به سوء ظن ها نسبت به دولت به رهبری اردوغان در زمینه حمایت از تروریزم در جهان اسلام، دامن زده است.

از جانب دیگر، حضور نظامی ترکیه در کشورهای همسایه اش سوریه و عراق و بروز تنش های جدی در این زمینه در روابط ترکیه با همسایگانش، گمانه زنی ها در خصوص تلاش این کشور، برای نجات تروریست های تکفیری در حال شکست از مهلکه مبارزه با تروریزم به رهبری روسیه و با حضور عراق، سوریه و متحدان شان را تقویت کرده است.

بنابراین، برقراری رابطه با چنین کشوری که نقش دوگانه حمایت از تروریزم و مبارزه با آن را همزمان بازی می کند یا دست کم، متهم به ایفای چنین نقشی است، اقدامی بسیار حساس است و نیاز به دقت و ظرافت فراوان دارد.

آگاهان مسایل منطقه می گویند که با توجه به این مسایل، افغانستان و ترکیه، چالش های مشترکی مانند تروریزم و در عین حال، چشمداشت های مشترک مبتنی بر مبارزه با آن دارند؛ اما به نظر می رسد در تعریف «تروریزم» از دیدگاه افغانستان و ترکیه، تفاوت هایی فاحش و اساسی وجود داشته باشد.

برای ترکیه مبارزان کرد که در مقابل داعش می جنگند «تروریست» اند؛ اما داعش، به نظر یک گروه تروریستی خطرناک محسوب نمی شود!

برای افغانستان اما اینگونه نیست. داعش امروزه تهدیدی جدی و مستقیم علیه امنیت ملی کشور ماست و درک این مساله برای ترکیه که متهم به حمایت از داعش است، کار ساده ای نیست.

بنابراین، در مبارزه با تروریزم و نیز نقش آفرینی و کمک ترکیه در عرصه ایجاد صلح در افغانستان، اندکی بیش از این، باید تأمل کرد. وسعت و دربرگیری مفهوم تروریزم و صلح با تروریست ها باید مشخص شود و به طور مشخص، نقش آفرینی ترکیه در عرصه امنیت و مبارزه با تروریزم در افغانستان، مشمول گروه تروریستی داعش و حامیان منطقه ای آن نیز باشد.

در خصوص صلح نیز ترکیه سعی می کند از این طریق، نقش سیاسی خود در آینده افغانستان را تقویت کند و این با توجه به ماهیت رویکردها و سیاست های دولت اردوغان در منطقه و فرامنطقه، نمی تواند خالی از خطر باشد.

ترکیه بر سر موضوع قطر و اخوان المسلمین، در تنشی جدی با رژيم سعودی و هم پیمانانش قرار دارد. اختلاف اردوغان با نتانیاهو در خصوص مسأله قدس و فلسطین و از آنسو، نزدیکی بی سابقه ریاض به تل آویو هم روی این تنش ها، اثر گذاشته و آن را تشدید کرده است.

از سوی دیگر، آنکارا با توجه به روابط سنتی نزدیک و استراتژیکی که با پاکستان دارد، سعی می کند موضع اسلام آباد در موضوع صلح افغانستان را تقویت کند.

همچنین این کشور، با آنکه داد و ستدهای گسترده سیاسی، امنیتی و اقتصادی با ایران دارد و دو کشور در خصوص مبارزه با جدایی طلبی کردها موضع مشترک دارند؛ اما به لحاظ ایدئولوژيک ترکیه همواره و به طور سنتی با ایران در رقابت قرار داشته است.

افزون بر این، دولت ترکیه با سیاست های بخشی از دولت افغانستان در سرکوب اقلیت ازبک، موافق نیست و موضوع تبعید جنرال دوستم نیز به نظر می رسد که بر روابط دو کشور، سایه انداخته باشد.

فراز و فرود روابط آنکارا با واشنگتن و مسکو هم بدون شک، بر رویکردهای آن کشور در قبال مسایل افغانستان، تأثیر می گذارد.
ضمن آنکه سرنوشت مکاتب افغان- ترک و بحران مهاجرت هم به چالشهایی تازه در این زمینه بدل شده اند.
به این ترتیب، تعامل راهبردی با ترکیه برای دولت افغانستان آسان نیست.

با وجود همه اینها بهترین راهکار برای مدیریت و استمرار روابطی سودبخش میان افغانستان و ترکیه، تقویت داد و ستدهای اقتصادی و استفاده از تجارب و ظرفیت های آن کشور در حوزه بازسازی، سرمایه گذاری، تولید و تجارت است.

محمدرضا امینی- خبرگزاری جمهور