در آستانه فاجعه؛ زوایای پنهان شیوع کرونا در افغانستان

کرونا در افغانستان در حال رشد و شیوع و توسعه است؛ این چیزی است که حتی آمارهای به شدت غیر قابل اعتماد رسمی و اخبار روزانه هم آن را تایید می کند. گسترش بیماری به ولایت های بیشتر، افزایش قابل توجه آمار مبتلایان ثبت شده، باز شدن پای این ویروس مرگبار به میان اعضای پارلمان و دیپلمات ها و مرگ حد اقل یک نفر در ولایت بلخ، همه نشانگر آن است که وضعیت به سمت بحرانی شدن می رود.
 
دولت در حالی که تلاش می کند خود را مسلط بر اوضاع نشان دهد، تدابیری را اتخاذ می کند که نشان می دهد وضعیت هرگز بهتر نشده است.
 
سفیر آلمان در کابل هم نسبت به درستی آمارهای رسمی، تردید کرده و گفته است که آمار واقعی بیشتر است. از سوی دیگر، وزیر صحت عامه، خواستار قرنطینه شدن شهر هرات شده است؛ ایده ای که به نظر نمی رسد عملی باشد. هرات یک شهر مرزی است که روزانه هزاران نفر از ایران به این ولایت بازمی گردند. دولت نمی تواند مانع از ورود شهروندانش به داخل کشور شود. از سوی دیگر، هرات مرکز زون غرب محسوب می شود که چندین ولایت دیگر به خدمات و امکانات موجود در آن، وابسته هستند. قرنطینه کردن هرات به معنای محروم کردن ولایت های همجوار از این امکانات است و ابعاد آسیب ها را به شدت افزایش می دهد.
 
از سوی دیگر، دیدگاه غالب این است که دولت بحران زده موجود نه تنها در شرایط بحرانی، توان مواجهه مقتدرانه و مطمئن با یک فاجعه بالقوه را ندارد؛ بلکه حتی در شرایط کنونی نیز که وضعیت احتمالا چندان فاجعه بار نیست - دست کم آمارهای رسمی و گزارش های دولتی چنین چیزی را نشان نمی دهد- گستره واکنش ها فرای چند اقدام نمایشی و چند سفر تشریفاتی به ولایت هایی که گمان می رود کانون شیوع کرونا باشند، کاری بنیادین که بتواند کرونا را مهار و کنترل کند، صورت نگرفته است.
 
موضوع دیگر اینکه امکانات آزمایشگاهی و درمانی برای شناسایی و مهار کرونا هم بسیار محدود است. دولت مرکزی غالبا با حدس و گمان در قبال رویدادهای مربوط به ابتلا یا مرگ ناشی از کرونا واکنش نشان می دهد. به عنوان نمونه درباره مرگ مشکوک سه نفر در یکی از ولایت های غربی هیچ تحقیقی انجام نشد. پیش از آن، در بلخ هم یک نفر با نشانه های کرونا درگذشت؛ اما دولت مدعی شد که او سرطان داشته است. در آخرین مورد مرگ در بلخ هم ابتدا تلاش شد تا علت مرگ، نارسایی قلبی فرد متوفی اعلام شود. این موارد نشان می دهد که یک اراده قوی وجود دارد تا مانع از دیده شدن زوایای پنهان شیوع کرونا در افغانستان شود. بخشی از این اراده، ناشی از ناتوانی و هراس از مواجهه معقول و مورد انتظار با این بلای مرگبار و بنیان برانداز است. دولت قدرت، آمادگی و امکانات لازم برای رویارویی با این بحران را ندارد و به هر میزانی که پرده از ابعاد واقعی این بلای فراگیر برداشته شود، به همان میزان هم حجم و دامنه عجز و ناتوانی دولت و فقدان امکانات و تجهیزات برای مواجهه با بحران نیز پدیدار خواهد گشت؛ در آن صورت که است که متوجه می شویم در آستانه وقوع یک فاجعه فراگیر قرار گرفته ایم.
 
با این حال، پنهانکاری، برخورد تقلیل گرایانه با آمار و ابعاد واقعی بحران و پوشاندن زوایای پنهان یک فاجعه تمام عیار، رهیافت های معقول برای مواجهه با کرونا نیست. تجربه کشورهای دیگر هم نشان می دهد که کرونا بسیار بیشتر از آنچه تصور می شود، خطرناک و مرگبار است و به سرعت گسترش می یابد و بدتر از همه آنکه هیچ درمانی برای آن وجود ندارد.
 
بنابراین یکی از نخستین اقدامات این است که دولت اگر به آمار واقعی دسترسی دارد آن را صادقانه با مردم در میان بگذارد تا مردم متوجه شوند که دامنه خطر تا کجا گسترش یافته و چه واکنشی باید در قبال آن نشان دهند. دومین گام مهم دولت این است که درباره توانایی ها، امکانات و آمادگی های خود، اغراق و بزرگنمایی نکند؛ بلکه بالعکس بگوید که چقدر توان دارد و چطور می تواند آن را به کار بگیرد. اختصاص بودجه اضطراری برای مهار کرونا در سطح ملی و اعطای یک بودجه 400 میلیونی به هرات به مثابه شاهرگ شیوع کرونا اقدامات مهمی بود که باید صورت می گرفت و متناسب با توانمندی های اقتصادی دولت نیز بود؛ اما این همه کاری نیست که باید انجام می شد. دولت باید اذعان کند که افغانستان زیرساخت های لازم برای رسیدگی همزمان به هزاران فرد مبتلا به کرونا را ندارد، باید اعلام کند که اگر دامنه بحران از هرات تا دایکندی و... گسترش یابد، وضعیت به شدت خطرناک خواهد شد و به کمک های فوری نیاز خواهد بود. مساله مهم تر، خطر شیوع بیماری به مناطق وسیع زیر سلطه طالبان است. کرونا نشان داده است که مرز نمی شناسد و بی اعتنا به مرزبندی های سیاسی و امنیتی، گسترش می یابد. این امر یک چالش جدی است؛ شاید جدی تر از بحرانی امنیتی که اکنون دامنگیر افغانستان است. بنابراین دولت و طالبان مجبور اند دست کم در ابعادی بسیار محدود، طبق پروتکل های جهانی مبارزه با کرونا با همدیگر همکاری کنند؛ در غیر آن، کرونا بیش از آنچه پیش بینی می شود از مردم فقیر و محروم افغانستان، قربانی خواهد گرفت تا آنجا که به وضوح شاهد وقوع یک فاجعه مرگبار انسانی باشیم؛ در حالی که در عمل هیچ کاری از دست هیچکس برنمی آید.
 
علی موسوی - جمهور