نقش ازبیکستان در مصالحه افغانستان

ازبیکستان  و دولت های آسیای میانه میتوانند دست کمک همسایگی به سوی افغانستان دراز کنند و به طالبان یک درک واضح از مسئولیت ها و تعهدات جدید این گروه پیشنهاد کنند.
اشرف غنی رییس جمهور افغانستان اخیرا آزادی ۴۰۰ زندانی طالبان را که گمان میرفت آخرین مرحله قبل ازآغاز گفتگوهای مستقیم بین حکومت افغانستان و طالبان بوده باشد اعلام کرد. در حالیکه امیدواری های باقیمانده درگفتگوهای بین افغانها که انتظار میرفت به زودی آغاز شود را کاهش داده است.

طبق معلومات منابع ازبیک، سفیر عصمت الله ارگشی اوف نماینده خاص رییس جمهور ازبیکستان برای افغانستان میخواست به دوحه سفر کند، جای که طالبان یک دفتر سیاسی دارند و انتظار میرفت گفتگوهای بین افغان ها درآنجا آغاز شود، او میخواست گفتگوها را تسهیل کند. اعلامیه تاشکند در مارچ ۲۰۱۸ از هر نوع گفتگو حمایت کرده و منافع دولت های آسیای مرکزی را در گفتگوهای صلح افغانستان به رسمیت شناخته بود.

از ۲۰۱۶ که شوکت میرزیایوف مقام ریاست جمهوری ازبیکستان را عهده دار شد، او دیدگاه منطقه ای را نسبت به افغانستان تغییر داده و زمینه آنرا مساعد کرد که این کشور بخشی ازآسیای مرکزی به رسمیت شناخته شود.

نیروهای امریکایی حاضر در افغانستان به سرعت درحال کاهش هستند و تا آخر نوامبر شمار این نیروها به ۵ هزار تن خواهد رسید. کاهش مشابه در تعداد نیروهای سایر اعضای ناتو که درافغانستان به سر میبرند نیز رونما خواهد شد. کم شدن تعداد نیروها به معنای کاهش هزینه های خارجی به افغانستان نیز خواهد بود که هم اکنون این کشور به آن متکی است.

در یک مورد تنها ایالات متحده امریکا بالغ بر ۱۲۰ میلیارد دالر برای بازسازی افغانستان از سال ۲۰۰۲ هزینه کرده است، بسیار سخت است که اصرار کنیم که تمام این هزینه هنگفت دراین کشور تغییر ایجاد کرده است. افغانستان یکی از فاسد ترین کشورهای جهان است که در شاخص های فساد دیدبان شفافیت بین المللی در رده ۱۷۳ ام از ۱۸۰ کشور فاسد جهان جای دارد. این کشور بزرگترین  بزرگترین تولیدکننده مواد مخدر درجهان است که تخمینا ۹۰ درصد هیرویین جهان از تریاک افغانستان ساخته میشود. برعلاوه، خشونت ها علی رغم کاهش نیروهای خارجی کم نشده است. طبق گزارش های شبکه تحلیلگران افغانستان  تلفات غیر نظامیان توسط طالبان و نیروهای امنیتی این کشور افزایش یافته است اما دوجانب درگیری آماری از این تلفات ارائه نکرده اند و نیروهای خارجی نیز اطلاعات انتقادی ازاعمال که این نیروها درگذشته مرتکب شده منتشر نکرده اند.

با احتمال قطع کمک های خارجی این مسئله ضروری خواهد بود که اقتصاد افغانستان رشد کرده و کاهش کمک ها جبران شود، مشکلات اقتصادی ناشی از شیوع ویروس کرونا پوشش داده شده و جنگجویان متحرک طالبان به کار گماشته شوند، هدف اساسی این است که از تکرار تجربه سقوط حکومت داکتر نجیب الله که در اپریل سال ۱۹۹۲ به وقوع پیوست اجتناب شود. تجربه سقوطی که نه به خاطر خروج نیروهای اتحاد جماهیر شوروی بلکه پس از قطع کمک های خارجی و توقف صادرات گاز طبیعی افغانستان اتفاق افتاد.

اما برخلاف افغانستان سال ۱۹۹۲، همسایه های آسیای مرکزی این کشور هم اکنون قادر هستند که نقشی برای تقویت افغانستان درچوکات اقتصاد منطقه ای بازی کرده و از شکست دوباره حکومت و فرو افتادن افغانستان به کام جنگ های داخلی پیشگیری نمایند.

دولت های آسیای مرکزی از آنچه که در افغانستان اتفاق می افتد متاثر میشوند اما این کشور ها نمیتوانند همکاری و مشارکت مساویانه در مصالحه افغانستان داشته باشند. تاجیکستان و قیرغیزستان با ضعف اقتصادی و سیاست سرکش دست و پنجه نرم میکنند، ترکمنستان معمولا بی طرفی خود را درقضایا حفظ میکند و ازبیکستان با درنظر داشت موقعیت ومنابع طبیعی و انسانی که دراختیار دارد با وجود شراکت با بزرگترین اقتصاد منطقه ای آسیای مرکزی(قزاقستان) از جایگاه خوبی برای رهبری نقش آسیای مرکزی درپروسه مصالحه افغانستان برخوردار است.

ازبیکستان چه میتواند انجام دهد؟
اولا، این کشور میتواند دروازه ای برای صادرات و واردات از طریق  ترمینال لوجستیکی( ترمیز کارگو سنتر) و میدان هوایی بین المللی ناوی بوده باشد این مسیر های ترانزیتی افغانستان را مطمئن خواهد ساخت که بدیل های ترانزیتی در مقابل مسیرهای جنوب از قبیل بندر کراچی و گوادر در پاکستان داشته باشد. این کشور همچنان نسبت به توافق طالبان، پاکستان و چین و پذیرش این گروه که از آماده کردن لانه های امن و حمایت برای ایغورهای جنوب چین پرهیز خواهد کرد، با احتیاط چراغ سبز نشان میدهد. هرچند این موقف، با تلاشهای ازبیکستان که همزمان میخواهد نقشی درکابل داشته باشد جالب توجه نیست اما این یکی از دلایلی است که تاشکند انگار با حمایت دوستانش میخواهد موقعیت خود را در افغانستان تقویت کند.

سرک ها و شبکه ریل ازبیکستان به عنوان بخشی از پروگرام همکاری اقتصادی منطقه ای آسیای میانه یا(CAREC)  که توسط بانک انکشاف آسیایی حمایت میشود درحال توسعه است. افغانستان نیز ذینفع ارتقای برنامه همکاری اقتصادی منطقه ای در اتصال زیربناهای ترانزیتی تلقی میشود و در مدرن سازی خطوط ریل و بازساخت خط ریل حیرتان در مرز افغانستان و ازبیکستان تا مزار شریف، بزرگترین شهر شمالی افغانستان از نیروی متخصص ازبیکستان نفع می برد.

بخشی ازخط ریل حیرتان نیز با سرمایه گذاری ازبیکستان اعمار شده بود. این خط ریل که هم اکنون به مزار شریف ختم میشود ممکن است تا هرات در جنوب غرب افغانستان امتدادیافته و دورتر با خطوط ریل ایران وصل شود که درآن صورت قابلیت انتقال کالا از خلیج فارس به آسیای مرکزی از مسیر افغانستان میسر خواهد شد. علاوه بر این ساخت دهلیز (لیپاس) که توسط بانک انکشاف آسیایی تمویل شده است افغانستان را به ترکمنستان، آذربایجان، ترکیه و گرجستان وصل خواهد کرد. یک استراتیژی حمل و نقل برای منطقه مصالحه را در افغانستان سرعت خواهد داد با تضمین آنکه محموله های ترانزیتی از مسیر این کشور به تمام نقاط منطقه انتقال خواهد یافت.

ازبیکستان همچنان به وسیله مرکز تعلیمات این کشور برای آموزش شهروندان افغانستان که یک برنامه تعاونی مشترک بین وزارت تعلیمات اختصاصی عالی و ثانوی ازبیکستان، اتحادیه اروپا و برنامه انکشاف سازمان ملل متحد است، دروازه تعلیم و آموزش برای جوانان افغان نیز تلقی میشود.
این مراکز تعلیمی، با مساعد کردن فرصت آموزش برای جوانان افغان در یافتن راه برای ساختن کشورشان پروسه مصالحه را در این کشور تسهیل میکند. اینجا همچنان مکانی است که  جوانان افغان راهکار تجارت در سطح جهان از قبیل کار استندرد، شفافیت مالی، صداقت در مزایده را خواهند شناخت.

فرصت های مهم یاد شده برای افغان ها نشان میدهد که ازبیکستان علی رغم آنکه شهروندانش طیف های مذهبی و غیر مذهبی را شامل میشود کارکرد سودمند و صلح آمیز نسبت به افغانستان و منطقه دارد. این جوانان افغان انتظار خواهند داشت که درکشور شان با دیدگاه طالبان برخورد کنند. تنها جوانانی که در ازبیکستان تحصیل میکنند، این گونه فکر نمی کنند، یافته های سروی سال ۲۰۱۹ بنیاد آسیا از مردم افغانستان نشان میدهد که افرادیکه درجریان این سال گفتند که با طالبان همفکری و همدردی ندارند، تقریبا ۳ درصد افزایش یافته است. از ۸۲.۴ در صد در سال ۲۰۱۸  به ۸۵.۱ درصد در ۲۰۱۹.

رهبران طالبان احتمالا متعهد شده اند که فهرستی از منصب ها و مشاغل خوب را به طرفداران شان بعد از پیروزی واگذار کنند. البته این فرصت های کاری ممکن است در سکتور مواد مخدر ایجاد شود. طالبان احتمالا احساس میکردند که این گروه در مقایسه با حکومت افغانستان، موسسات و نمایندگی خوب در پارلمان برای آموزش چیزی ندارند، بنابراین ازبیکستان ممکن است یک توضیح دهنده برای این گروه بوده باشد. این کشور ممکن است به طالبان شرح داده باشد که سرمایه گذاران بین المللی در یک مارکیتی که با شاخصه های فساد و خشونت شناخته شده وارد نمیشوند.

برای مثال، افغانستان طبق سروی جیولوژیک امریکا ممکن است به ارزش یک تریلیون دالر سرمایه مینرالی داشته باشد اما جنگ و فساد تقریبا این ثروت را بی ارزش کرده است. استخراج مس عینک با ادعای فساد، کشف آثار عتیقه باستانی در محل معدن، و سقوط قیمت مس به تاخیر افتاد؛ امری که تنها به تازگی درحال بهبود است.

ادعای کشف آثار باستانی، راه را برای سرقت در این معدن باز کرد. قراردادهای سال ۲۰۱۸ که قرار بود طلا را در بدخشان و مس را در سرپل ولایت شمال غربی افغانستان استخراج کند نیز با ادعای فساد و معامله خودی با لجاجت و سرسختی روبرو شده است.

محدودیت های ناشی از شیوع ویروس کرونا موجب شکست اقتصادی شده و بازار منابع مینرالی را تحت فشار قرار داده است، این موضوع چشم انداز و امیدواری طولانی مدت را با چالش روبرو کرده است. ازبیکستان میتواند این حقیقت را به گروه طالبان توضیح دهد که خشونت میتواند سرمایه گذاران را عقب بنشاند،  زنان را خارج از دایره نیروی کار حفظ میکند که این مسئله ارزش سرمایه گذاری را برای سرمایه گذارانی که میدانند تنها به ۵۰ درصد از نیروی کار دسترسی خواهند داشت کاهش میدهد، شفافیت مالی را برای درک خطرات پروژه کاهش میدهد و قراردادهای بین المللی از قبیل شفافیت اجرایی صنایع ابتکاری (EITI) که مکانیزمی برای تشویق سرمایه گذاریهای خارجی است را نیز ممکن است کاهش دهد. مهمتر از این ها این کشور با طالبان تفهیم خواهد کرد که افغانستان به جای تعداد زیاد از مردان تفنگدار نیاز به انجینیران و حسابداران از خارج نیز خواهد داشت.

طالبان ممکن است بیاموزند که بخشی از پروسه سیاسی در افغانستان باشند که آنها همچنان نسبت به همکاری شان برای ایجاد زمینه تولید گسترده و قاچاق مواد مخدر که ۹۰ درصد از هیرویین جهان را شکل میدهد مسئول هستند. این گروه شاید در بیان دیدگاه های خود شمرده سخن بگویند که القاعده، اتحاد جهاد اسلامی، جنبش اسلامی ازبیکستان، تحریک طالبان پاکستان و تمام آنانیکه در افغانستان عملیات به راه انداخته و امنیت منطقه را به مخاطره می اندازند را سرکوب خواهند کرد.

ازبیکستان و دولت های آسیای مرکزی میتوانند دست همکاری همسایگی به سوی افغانستان دراز کنند و برای طالبان درک واضح از مسئولیت ها و تعهدات جدید این گروه پیشنهاد نمایند.

ازبیکستان در مسئولیت احیای ناتو بیشتر شانه خواهد داد از این رو امریکا، اروپا و دیگر سران اقتصادی نظیر جاپان و کره جنوبی باید کشورهای آسیای مرکزی را مطمئن بسازند که آنها حمایت های اقتصادی که ضرورت دارند را از جانب قدرت های اقتصادی خواهند داشت. این حمایت های سرمایه گذاری در زیرساختها را شامل میشود.

رییس جمهور ازبیکستان گفت که امنیت برای افغانستان، امنیت ازبیکستان خواهد بود و این موضوع یک تضمین برای ثبات و انکشاف آسیای مرکزی و جنوب آسیا تلقی میشود. ازبیکستان و کشورهای آسیای مرکزی آماده هستند افغانستان را کمک کنند که فرصت ها را برای وصل شدن به اقتصاد جهان تصاحب کند. این فرصت ها که در همکاری اقتصادی منطقه ای مساعد خواهد شد افغانستان را از تبدیل شدن به یک کشور فاقد حکومت، لانه امن تروریستان و قطب ترانزیت مواد مخدر، اسلحه و انسان نجات خواهد داد.

نویسنده: جیمز دارسو، مجله دیپلمات
مترجم: عبدالجلیل سروش- جمهور