از نوروز تا دانشگاه؛ آیا طالبان «تغییر» کرده اند؟

مسئولان وزارت تحصیلات عالی طالبان، پایین کشیدن تابلوی قبلی و حذف واژه دانشگاه از تابلوی جدید دانشگاه بلخ را تایید می‌کنند و می‌گویند که این کار بر اساس 'قانون' صورت گرفته است.
 
در روزهای اخیر تصاویری از نصب تابلوی جدید دانشگاه بلخ در شبکه‌های اجتماعی همرسانی شد که در آن برخلاف تابلوی قبلی، واژه «دانشگاه» از آن برداشته شده و 'پوهنتون' جایگزین شده است.
 
موضوعی که واکنش‌هایی گسترده‌ای در میان کاربران شبکه‌های اجتماعی به همراه داشت که از آن به عنوان 'فارسی‌زدایی' یاد کرده‌اند.
 
احمد تقی؛ سخنگوی وزارت تحصیلات عالی طالبان اما به بی‌بی‌سی گفت که تابلو توسط مسئولان خود دانشگاه تغییر داده شده و این کار مغایرتی با قانون ندارد.
 
اگرچه طالبان بسیاری از قوانین قبلی را ملغی اعلام کرده؛ اما سخنگوی وزارت تحصیلات عالی طالبان گفت که مطابق به قانون اساسی و قانون تحصیلات عالی، دانشگاه بلخ در این وزارت به اسم 'پوهنتون بلخ' رسمیت دارد.
 
این اقدام اگرچه تنها واکنش های گسترده فارسی زبانان کشور را در شبکه های اجتماعی برانگیخته و به دلیل فضای رعب انگیز حاکم بر خیابان ها و فقدان آزادی های عمومی، کسی نتوانسته مانند گذشته در برابر آن اعتراض و راه پیمایی کند؛ اما اقدام طالبان در پایتخت تمدن کهن و فاخر فارسی، عمق کینه و نفرت آن گروه نسبت به این زبان زنده را نشان می دهد و یکبار دیگر تایید می کند که طالبان، علیرغم تظاهر فراوان رهبران شان به رویکردهای ملی، یک جنبش کاملا قومی است و به اندازه ای نسبت به فرهنگ و تمدن فارسی، نفرت و تعصب دارد که حتی نمی تواند یک واژه صریح پارسی را بر تابلوی یک مرکز علمی و آکادمیک تحمل کند.
 
در این میان، موضوع مضحک و خنده دار، استفاده ابزاری طالبان از «قانون» است. آنها در حالی که در هیچ زمینه دیگری قوانین نظام پیشین را معتبر نمی دانند و از قانون اساسی تا قوانین عادی را در عمل ملغی کرده و دستورات فراقانونی مبتنی بر خوانش سختگیرانه خود از شریعت را جایگزین آنها کرده اند، در این مورد خاص، برای توجیه حذف واژه فارسی از لوحه دانشگاه بلخ، به «قانونی» استناد کرده اند که در دوران نظام پیشین، نافذ شده است.
 
این نشان می دهد که آنها تنها زمانی به قانون اعتبار و اهمیت می دهند که به نفع شان باشد و به کار توجیه و تشریع تصمیمات بحث برانگیزشان بیاید.
 
یکی دیگر از مسایلی که در پی تسلط طالبان، بار دیگر به مساله ای جنجالی تبدیل شده، جشن سنتی نوروز به مثابه یک میراث ماندگار فرهنگ فارسی و تمدن کهن افغانستان و حوزه تمدنی نوروز شامل چندین کشور منطقه و جهان است.
 
در حالی که نوروز در سال های اخیر به جشنی جهانی تبدیل شده و بسیاری از کشورهای بزرگ جهان و نیز سازمان های مهم بین المللی آن را به مثابه عید بزرگ پارسی زبانان، گرامی می دارند و به رسمیت می شناسند، در افغانستان که متن و محور این میراث کهن و پرافتخار به حساب می آید، برگزاری «میله گل سرخ»، مراسم جهنده بالا و سایر آیین های فرهنگی با تردیدهای جدی رو به رو است؛ زیرا طالبان این جشن را «غیراسلامی» می دانند و تجلیل از آن را «حرام» می خوانند.
 
در این میان، بار دیگر بلخ به عنوان پایتخت قدیمی حوزه تمدنی نوروز در محور این بحث ها قرار گرفته است. اگرچه طالبان تاکنون به صراحت درباره برگزاری یا عدم برگزاری جشن های نوروزی، حکمی رسمی صادر نکرده اند؛ اما همه نشانه ها حاکی از آن است که رویکرد پیشین آن گروه نسبت به این رویداد سنتی و باستانی و فرهنگی و طبیعی، کماکان به قوت خود باقی است و آنها برگزاری مراسم شکوهمند در ایام نوروز را از مصادیق شرک می دانند و آن را حرام می خوانند.
 
به این ترتیب، آیا طالبان «تغییر» کرده اند؟ این چیزی است که نیازمند راستی آزمایی های عملی است و به نظر می رسد که حذف واژه فارسی «دانشگاه» و ضدیت با آیین باستانی نوروز در کنار سیاست های بحث برانگیز آنها علیه زنان، رسانه ها، اقوام و اقلیت ها، نظامیان پیشین و... پاسخی بی پرده به این پرسش نه چندان دشوار می دهد و ثابت می کند که از ادعا تا عمل، راه زیادی باقی مانده و «تغییر» طالبان، خیالبافی و رویاپردازی است که تنها به کار کسانی می آید که می خواهند تعامل خود با آن گروه را توجیه کنند و به آن مشروعیت ببخشند.
 
نرگس اعتماد - جمهور