طالبان، رسانه‌ها و تغییرات بزرگ جدید

در رده‌بندی کشورها از نظر آزادی رسانه‌ای بربنیاد گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز به مناسبت روز جهانی آزادی رسانه‌ها، افغانستان از رده ۱۲۲ در سال گذشته، امسال به رده ۱۵۶ سقوط کرده است.
 
این سازمان گفته سلطه دوباره طالبان برای آزادی مطبوعات و امنیت خبرنگاران، به ویژه زنان پیامدهای جدی داشته است.
 
همچنین عفو بین‌الملل می‌گوید که از زمان تسلط طالبان ۸۰ کارمند رسانه‌ بازداشت یا شکنجه شده‌ و بیش از شش هزار روزنامه‌نگار شغل خود را از دست داده‌اند.
 
ذبیح‌الله مجاهد؛ سخنگوی طالبان اما گفته: "رسانه های کشور، در چهارچوب قوانین فعالیت و نشرات آزادانه دارند".
 
او نگرانی نهادها در زمینه خبرنگاران را "بی‌جا" خوانده و نوشته است: "ما اطمینان می‌دهیم که تا حد ممکن در بخش رفع مشکلات اقتصادی رسانه‌ها با آنها همکاری می‌نماییم... اکنون در زندان‌های امارت اسلامی هیچ کدام خبرنگار زندانی وجود ندارد."
 
آقای مجاهد قبلا نیز گفته بود که "دین اسلام، وحدت ملی و ارزش‌های افغانی" از مواردی خواهد بود که طالبان روی آن کوتاه نخواهند آمد.
 
صرف نظر از صحت و سقم محتوای عمدتا منفی و ناامیدکننده گزارش سازمان های مدافع حقوق خبرنگاران و رسانه و نهادهای حقوق بشری بین المللی درباره وضعیت رسانه ها در زمان حکومت طالبان و چشم انداز این شرایط برای آزادی مطبوعات و رسانه ها در کشور، واقعیت این است که اکنون همه چیز تغییر کرده است. یک حکومت تازه با ارزش ها و رویکردها و سیاست ها و منافع جدید روی کار آمده که قوانین و ارزش های پیشین را به رسمیت نمی شناسد، معیارهای خاص خود را درباره آزادی رسانه ها و فعالیت خبرنگاران دارد و می خواهد نظم تازه ای برقرار کند.
 
این تغییرات باید به خوبی و به طور ریشه ای درک شود. این کمک زیادی به درک متقابل رسانه ها و طالبان از همدیگر می کند و اجازه می دهد که جامعه رسانه ای کشور در شعاع این درک به امنیت و مصونیت و ثبات و استقرار قابل انتظار برسد.
 
به نظر می رسد که بخشی بزرگ از مشکلات و چالش های موجود در همین نکته ریشه دارد؛ زیرا هنوزهم شماری از رسانه ها، فعالان رسانه ای و نهادهای حامی رسانه در داخل و خارج از کشور، پیچیدگی تغییرات جدید را به خوبی درک نمی کنند و یا نمی خواهند آن را بپذیرند. این در حالی است که شرایط به گونه ای بازگشت ناپذیر و بنیادین، تغییر کرده است. تعریف از آزادی بیان به شدت دگردیس شده و قوانین متضمن حقوق و امتیازات و تکالیف و وظایف رسانه ها و خبرنگاران، دیگر مثل گذشته کار نمی کند.
 
از جانب دیگر، طالبان نیز نیاز شدیدی به درک شرایط جدید دارند. آنها باید بپذیرند که در طول ۲۰ سال گذشته، چه اتفاقی در حوزه رسانه افتاده، جامعه چگونه به این تحولات نگاه می کند و تلاش برای تغییر یا بازگشت به دوران قبل از این بازه زمانی، چقدر معقول است، چه هزینه هایی دارد و چه واکنش ها و تبعاتی را برمی انگیزد.
 
اینکه سخنگوی طالبان از حمایت حکومت از رسانه ها سخن می گوید، آزادی فعالیت های رسانه ای را تضمین شده می داند و حتی برای حل مشکلات مالی رسانه ها ابراز آمادگی می کند، به سهم خود، بسیار ارزشمند است و باید تقویت شود.
 
در عین حال، اینکه آقای مجاهد «دین اسلام، وحدت ملی و ارزش های افغانی» را خط سرخ طالبان در تعامل یا تقابل با رسانه ها تعریف می کند نیز امری کاملا موجه و قابل دفاع است؛ اما این اصول مبهم و کلی باید تعریف های واضح و ملموسی داشته باشد. رسانه ها باید بدانند که وقتی از دین اسلام صحبت می شود، کدام تفسیر از اسلام را باید پذیرفت؟ آیا خوانش های تندروانه و رادیکال و سلبی و سرکوبگرانه از دین معقول و پذیرفتنی است؟ آیا تحمیل ارزش های قبیله ای به نام دین قابل توجیه است؟ ملاک و معیار ارزش گذاری مبتنی بر دین چیست و چه مرجعی صلاحیت لازم برای این کار را دارد و بربنیاد چه سازوکار مشروعی کار می کند؟
 
همین ابهامات و پرسش ها درباره دو اصل کلی دیگر یعنی وحدت ملی و ارزش های افغانی هم وجود دارد.
 
اگر این مسایل حل شود، مراجع تصمیم گیرنده درباره سرنوشت خبرنگاران و رسانه ها، نظارت بر عملکرد آنان، تعیین گستره امتیازات و محدوده وظایف آنها و پرهیز از برخورد امنیتی و استخباراتی با فعالان رسانه ای مشخص باشد و قوانین مدون و مکتوبی در این زمینه به وجود بیاید که از سوی مراجع و مجاری مشروع و متخصص صادر شده باشد و هر دستگاهی حق نداشته باشد از دید خودش برای رسانه ها و خبرنگاران، خط و نشان بکشند و مهم تر از همه اینکه انتقاد «براندازی» تلقی نشود و رسانه های منتقد، در طرف اردوی دشمن، طبقه بندی نشوند، به نظر می رسد که مشکلات به سرعت حل می شود و این تغییرات بزرگ جدید برای هردو طرف قابل هضم و درک می شود و مبنای یک رابطه مبتنی بر همکاری همدلانه برای آینده کشور قرار خواهد گرفت.
 
عبدالمتین فرهمند - جمهور