آتش در خرمن شمال

از مدتی به اینسو آتشی خانمان سوز به جان ساکنان شمال کشور افتاده است؛ آتشی که لهیب مهیب آن از روستای بالا مردیان ولسوالی فیض آباد ولایت جوزجان شروع شد و خیلی زود به یک معمای پیچیده تبدیل گشت.
 
مقام های محلی طالبان در جوزجان در همان ابتدا اعلام کردند که این آتش، طبیعی نیست، از سوی نیروهای ماوراء طبیعی شعله ور شده و مهار آن «از توان بشر خارج است».
 
آنها در ادامه از تعابیری مانند «موجودات ناشناخته»، «موجودات نامرئی» و «موجودات عجیب و غریب» به عنوان عوامل آتش افروزی استفاده کرده و مدعی شدند که ساکنان محلی «اجنه» ساکن این روستا را از اذیت و آزار کرده اند و آنها نیز برای تلافی و انتقام، دست به آتش افروزی زده اند.
 
مقام های مختلف طالبان در جوزجان از والی تا فرمانده پولیس و رییس اطلاعات و فرهنگ و... در چندین نوبت از این روستا فاجعه زده بازدید کردند و این روایت را مورد تاکید قرار دادند.
 
تنها اقدامات آنها برای مهار آتش سوزی، پخش صدای قرآن از مساجد و استمداد از ملاها و مشایخ برای مذاکره با «اجنه» بود!
 
آنها گفتند که آتش با آب خاموش نمی شود، از ساعت ۹ صبح آغاز می شود و تا ۵ بعد از ظهر ادامه دارد، چندین خانه به طور همزمان آتش می گیرند، موجودات آتش افروز اگر آماج تیراندازی قرار بگیرند ناپدید می شوند، جز زنان و کودکان، کسی قادر به دیدن آنها نیست و...
 
حکایت مردم و ساکنان محلی اما چیز دیگری است. آنها می گویند که «مردان مسلح» ابتدا یک بزرگ قومی را کشتند، سپس شبانه بر زنان و دختران، تجاوز کردند. مردم از شرم و ترس نتوانستند این جنایت های هولناک را رسانه ای کنند. سپس آتش سوزی ها شروع شد.
 
در نهایت با فرار حدود ۲۰۰۰ خانواده ساکن روستای بالا مردیان ولسوالی فیض آباد، آتش سوزی هم به طور معجزه آسایی فروکش کرد؛ زیرا «موجودات ناشناخته» به هدف خود برای «کوچ اجباری» مردم و تصرف املاک و اراضی روستاییان دست یافتند.
 
اندکی بعد، دامنه آتش سوزی به یکی دیگر از ولسوالی های جوزجان هم گسترش یافت و همین شیوه برای «کوچ اجباری» ساکنان محلی به کار گرفته شد. حالا گفته می شود که بخش هایی از قندوز و ولسوالی دولت آباد ولایت بلخ نیز شاهد رویدادهای مشابه است.
 
گسترش این رویداد، شک و پرسش ها درباره عوامل روی صحنه و پشت پرده در برافروختن آتش برای یک هدف مشخص یعنی راندن ساکنان بومی از مناطق اصلی شان را افزایش داده است.
 
نکته قابل تامل این است که این رویدادها هنوز به عنوان یک مساله ملی در سطح دولت مرکزی طالبان مطرح نشده و صرفا مقام های محلی، یک روایت برساخته را در این باره پرورانده و انتشار می دهند.
 
مخالفان طالبان در شمال اما می گویند که این شیوه ای تازه برای احیای سیاست «کوچ اجباری» و تغییر بافت قومیتی منطقه است که از سوی حلقات قومی قدرتمند، حمایت می شود.
 
هنوز درباره هویت «موجودات عجیب و ناشناخته» یا «مردان مسلح» که اقدام به این جنایت ها می کنند، شک و تردیدهای فراوانی وجود دارد؛ اما از تجربه ای که در روستای بالا مردیان ولسوالی فیض آباد جوزجان به دست آمده، چنین برمی آید که هدف آتش افروزان، تقریبا مشخص است و آن کوچاندن ساکنان بومی و تصاحب املاک و زمین های شان از سوی صاحبان جدید است.
 
اینکه آیا این سیاستی در سطح کلان برای اجرای یک روند کوچ اجباری اقوام دیگر است یا نه، ادعایی است که نیاز به راستی آزمایی دارد؛ اما پیش از فراهم شدن امکان راستی آزمایی، ارجاع به تاریخ سیاسی افغانستان هم می تواند راهگشا باشد. کوچ اجباری به منظور تملک سرزمین های اقوام خاص از سوی یک قوم قدرتمند، رویدادی شایع در تاریخ معاصر افغانستان بوده است. این سیاست به ویژه در شمال، جنوب و دیگر مناطق کشور، در مقاطعی از تاریخ کشور به اجرا درآمده و تاجیک ها، هزاره ها و ازبک ها عمده ترین قربانیان آن بوده اند.
 
بدیهی است که انتساب آتش افروزی های جاری در شمال به یک سیاست دیرینه فاشیستی، زودهنگام است؛ اما این مانع از طرح این پرسش و لزوم پاسخ شفاف و برخورد مسئولانه مقام های مسلط بر سرنوشت کشور به آن نمی شود.
 
تقابل قومی طالبان با دیگران به ویژه در شمال و برخی دیگر از مناطق کشور نیز اهمیت پاسخ به این پرسش از سوی مسئولان حکومتی آنها را تشدید می کند. چه کسی آتش در خرمن سرزمین حاصلخیز شمال افکنده و غایت و نهایت این آتش افروزی های جنایتکارانه چیست و کشور را به کدام سمت هدایت می کند؟ آیا آتش افروزی های عمدی شمال به اندازه درخواست کمک فوری برای سیل زدگان جنوب، اهمیت ندارد تا دولت مرکزی طالبان سکوت سؤال برانگیز خود درباره آن را بشکند و به جای تماشای کوچ دسته جمعی ساکنان بومی این مناطق، آتش سوزی ها را مهار و آتش افروزان را نابود کند؟
 
نرگس اعتماد - جمهور