انتخابات ترکیه؛ پیروزی ایدئولوژی بر دموکراسی

در پی ناکامی کمال قلیچداراوغلو؛ رقیب رجب‌ طیب اردوغان در دور اول انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، منابع از سقوط ارزش لیره و افت بورس استانبول خبر می‌دهند.
 
در حالی که دو رقیب اصلی به دور دوم انتخابات راه یافته‌اند گزارش‌ها حاکی از واکنش منفی بازارهای مالی کشور ترکیه به نتیجه انتخابات است.
 
در تاریخ جمهوری ترکیه، این اولین بار است که انتخابات ریاست جمهوری به دور دوم کشیده می‌شود.
 
یک فعال اقتصادی ترکیه گفت: «این یک ناامیدی بزرگ برای سرمایه‌گذارانی است که به پیروزی کمال قلیچداراوغلو نامزد مخالف اردوغان و بازگشت به سیاست‌های اقتصادی که وعده داده بود امیدوار بودند.»
 
با وجود این‌‌که اردوغان نتوانست در دور اول انتخابات پیروز شود؛ اما هواداران او شامگاه یک‌شنبه به شادمانی پرداختند.
 
در مقابل، رقیب او نیز به هوادارانش قول داده که «در دور دوم قطعا پیروز خواهد شد» و جامعه ترکیه «نیاز به تغییر» دارد.
 
صرف نظر از مواضع دو رقیب به نتیجه انتخابات، واکنش منفی بازار نشان می‌دهد که بسیاری از کسانی که سیاست‌های اردوغان را عامل وضعیت بحرانی اقتصاد ترکیه می‌دانند به پیروزی قلیچداراوغلو امید بسته بودند.
 
وضعیت اقتصادی در ترکیه به شدت بی‌ثبات و بحرانی است. البته بخشی از این وضعیت، ناشی از بحران‌های جهانی مانند جنگ اوکراین و... است و بخشی دیگر به سیاست‌های دولت اردوغان در حوزه‌های راهبردی، امنیتی و اقتصادی بازمی‌گردد.
 
افزون بر این، زلزله مهیب چندماه قبل و انتقاد‌های گستر‌ده‌ای که نسبت به تمهیدات و تدابیر دولت اردوغان، پیش و پس از آن مطرح می‌شود نیز یکی دیگر از مسایل مهم در انتخابات اخیر ترکیه بود و احزاب رقیب سعی کردند از این ناحیه به اردوغان ضربه بزنند.
 
نکته مهم دیگر که انتخابات اخیر را متمایز می‌کند رویکرد آشکار هریک از نامزدها به شرق یا غرب است. اردوغان رسما ادعا کرد که جو بایدن؛ رییس جمهور امریکا دستور برکناری او را داده‌است و در مقابل، قلیچداراوغلو مدعی تلاش روسیه برای دخالت در انتخابات به نفع اردوغان شد.
 
در داخل ترکیه نیز فضا به شدت دوقطبی شده‌است. بسیاری از مردم ترکیه معتقد اند که انتخابات ریاست جمهوری، ناوردگاه دو ایدئولوژی است که تقابل آن‌ها در تاریخ ترکیه، پیشینه‌ای ریشه‌دار و طولانی دارد.
 
این‌که اردوغان آخرین سخنرانی انتخاباتی خود را در کلیسای تاریخی ایاصوفیه که در دوره او به مسجد تبدیل شد، برگزار کرد و رقیب او بر مزار مصطفی کمال آتاترک حاضر شد و به او ادای احترام کرد، به وضوح حامل این پیام نمادین بود که انتخابات ریاست جمهوری، بسیار فراتر از رقابت بر سر رهبری کشور است.
 
اردوغان هم گفت که جهان اسلام به انتخابات ترکیه، چشم دوخته‌ است؛ این یعنی او محافظه‌کاران، اسلام‌گرایان، جریان‌های مذهبی و احزاب سنتی مخالف سکولاریزم را علیه رقیب خود تحریک می‌کرد.
 
رویکرد دو رقیب به طور ملموسی بر آرای رأی‌دهندگان و نتیجه دور اول انتخابات، تاثیر گذاشت. مثلا در کشورهای اروپایی اغلب صدها هزار رأی‌دهنده ترک‌تبار به اردوغان رأی دادند؛ زیرا برای آن‌ها بسیار مهم بود که یک نئوعثمانیست اسلام‌گرا و در عین حال وفادار به ارزش‌های ملی‌گرایانه «ملت ‌ترک» یا یک «پان‌ترکیست مسلمان» رهبری این کشور را در اختیار بگیرد؛ اما در امریکا اکثر رأی‌دهندگان، آرای خود را به نفع قلیچداراوغلو به صندوق‌ها ریختند؛ زیرا برای آ‌ن‌ها سیاست‌های سرکوب‌گرانه و اقتدارگرایانه اردوغان به ویژه پس از کودتای بحث‌برانگیز ۲۰۱۶ که به تضعیف شدید دموکراسی و سکولاریزم منجر شد، غیرقابل پذیرش بود.
 
رویکرد دولت امریکا در قبال انتخابات ترکیه و احتمالا حمایت ضمنی کاخ سفید از رقیب اردوغان و همچنین سیاست فشار اردوغان علیه فتح‌الله گولن؛ روحانی ناراضی ترک که در پنسیلوانیا زندگی می‌کند نیز از دیگر مسایل موثر بر آرای ترک‌های مقیم امریکا بوده‌است.
 
اکنون با وجود آن‌که انتخابات به دور دوم رفته‌، به نظر می‌رسد شانس اردوغان برای پیروزی نهایی، بیش‌تر شده‌است. او اگر بتواند آرای پنج درصدی سنان اوغان؛ نامزد دیگر انتخابات را نیز از آن خود کند، دیگر هیچ تردیدی باقی نمی‌ماند که برنده خواهد شد.
 
همین حالا هم برتری قابل توجه او بر رقیب سرسخت‌اش نشان می‌دهد که کار بنیادین او در طول ۲۰ سال رهبری ترکیه، میراث آتاترک را به خطر انداخته، بنیان‌های سکولاریزم را ضعیف کرده، دموکراسی را در برابر رویکرد ملموس به اسلام‌گرایی محافظه‌کارانه و منتقد اروپایی‌کردن جامعه ترکیه آسیب‌پذیر ساخته و این به آسانی قابل زدودن نیست.
 
نکته مهمی که نباید فراموش کرد این است که در پی شکست کودتای سال ۲۰۱۶، ارتش ترکیه به مثابه پاسبان ارزش‌های سکولار و میراث کمال آتاترک هم دستخوش تغییرات اساسی به نفع اردوغان شد؛ بنابراین برای کسانی که از اسلام‌گرایی اردوغان در هراس هستند، انتخابات ریاست جمهوری، تنها امید برای رهایی از دست او بود؛ اما علیرغم هم‌افزایی قدرت و ظرفیت تمام احزاب مخالف و منتقد او، نتیجه نشان داد که شکست اردوغان، کار ساده‌ای نیست و به این ترتیب، پیروزی ایدئولوژی بر دموکراسی و پیامدهای منفی و مثبت آن برای ترکیه و حتی فراتر از ترکیه در منطقه و جهان، قابل پیش‌بینی به نظر می‌رسد.
 
محمدرضا امینی - جمهور