در پایان نشست دو روزه نمایندگان ویژه کشورها در امور افغانستان به میزبانی سازمان ملل در دوحه قطر، دبیرکل این سازمان، آن را موثر و سازنده خواند؛ اما در عین حال افزود که مشکلاتی در تعامل جامعه جهانی با طالبان وجود دارد.
اذعان آقای گوترش به وجود مشکلات، کل نتیجه این نشست را تعیین کرد و نشان داد که هنوز راه دراز و دشواری برای رسیدن به یک نقطه مشترک برای حل مساله افغانستان در میان قدرت‌های جهانی، کشورهای همسایه و منطقه، سازمان های بین المللی و بازیگران داخلی افغانستان وجود دارد. بنابراین، دومین نشست دوحه، دومین شکست جامعه جهانی در تلاش برای چگونگی برخورد با رژيم طالبان بود.
آنتونیو گوترش گفت که شرکت‌کننده‌ها بر سر بسیاری از موضوعات اساسی در باره چگونگی تعامل با افغانستان و طالبان توافق کردند؛ توافقات به دست آمده اما از دید کارشناسان، صرفا جنبه سیاسی و نمادین دارد و انتظار نمی رود که تغییری ملموس در وضعیت جاری در کشور ایجاد کند یا تعریفی مشخص و یگانه از کارشیوه جهان درباره افغانستان به وجود آورد.
آقای گوترش در پایان روز دوم این نشست در یک کنفرانس خبری ظاهر شد و خواسته‌های جامعه جهانی از حکومت طالبان را یکبار دیگر تکرار کرد.
او گفت «بن‌بست» کنونی جامعه جهانی در ارتباط با طالبان این است که بسیاری از کشورها در افغانستان یک دولت فراگیر می‌خواهند که شامل نمایندگان همه اقوام باشد و همچنین پیشرفت در زمینه حقوق بشر به خصوص حقوق زنان از مطالبات اصلی و شرایط اساسی به رسمیت شناختن طالبان است.
او بن‌بست کنونی در تعامل رسمی با طالبان را به مقوله «تخم مرغ اول به وجود آمد یا مرغ» تشبیه کرد و افزود: «به این معنا که طالبان فکر می‌کنند نگرانی‌های جامعه جهانی به آنها ربط ندارد و می‌خواهند به رسمیت شناخته شوند. جامعه جهانی فکر می‌کند که نسبت به نگرانی‌هایی که دارند هیچ پیشرفتی صورت نگرفته است؛ بنابراین در زمینه به رسمیت شناختن هم پیشرفتی به وجود نیامده است.»
به این ترتیب، دبیرکل سازمان ملل مستقیما از تعبیر «بن بست» استفاده کرد؛ چیزی که بر نتیجه نشست دوحه نیز تاثیر گذاشت و اجازه نداد که جامعه بین المللی به راه حلی مشترک درباره بحران سیاسی و امنیتی حاکم بر افغانستان، دست پیدا کند.
نکته مهم دیگر این بود که دبیرکل سازمان ملل متحد، طالبان را مسئول ایجاد این بن بست دانست و گفت که آنها نسبت به خواسته اصلی بسیاری از کشورهای جهان درباره تشکیل دولت فراگیر و رعایت حقوق بشر، بی اعتنایی می کنند و صرفا خواستار به رسمیت شناختن هستند؛ به رسمیت شناختنی که مشروط به تحقق این پیش شرط هاست.
بنابراین، نتیجه نشست دوحه، نه تنها شکستی برای جهان؛ بلکه همزمان، شکستی برای رژيم طالبان و حامیان آن بود که انتظار داشتند بدون تحقق پیش شرط های جهان، به هدف خود یعنی شناسایی رسمی این رژيم دست پیدا کنند.
دبیرکل سازمان ملل اضافه کرد که از اهداف اصلی آنها هم این بوده است که بر این بن‌بست فایق بیایند و اطمینان حاصل شود که نقشه راهی برای رسیدگی به نگرانی هر دو طرف به وجود بیاید.
در عمل اما چنین هدفی برآورده نشد و به همین دلیل، دومین نشست دوحه نیز منجر به تجربه دومین شکست شد و مساله افغانستان، همچنان پیچیده، مبهم و خطرناک باقی ماند.
آنتونیو گوترش گفت که قرار بود پس از بحث نمایندگان کشورها، نشستی با حضور نمایندگان طالبان برگزار شود و نتایج این مباحث به آنها ارائه شود؛ اما طالبان به دعوت او «لبیک نگفتند» و نامه‌ای حاوی شرایط اشتراک در این نشست فرستادند.
دبیرکل سازمان ملل درباره شرایط طالبان گفت: «اول‌تر از همه این که ما با نمایندگان دیگر جامعه افغانستان صحبت نکنیم. همچنین از ما نحوه برخوردی را تقاضا کردند که تا حدود زیادی شبیه به رسمیت شناختن بود.»
آقای گوترش اما تصریح کرد که عدم شرکت نمایندگان طالبان آسیبی به این نشست نزد و این نشست به شکل کنونی‌اش به بسیار موثر بود.
البته پیش از توضیح آقای گوترش هم مشخص شده بود که شرایط طالبان چیست که پذیرش آن، عملا به معنای به رسمیت شناختن بود و بی اعتنایی سازمان ملل به آن نشان داد که نشست دوحه نمی خواهد یا نمی تواند طالبان را در شرایط کنونی به رسمیت بشناسد و همین امر نیز موجب امتناع رژيم از شرکت در نشست دوحه شد که البته از دید دبیرکل سازمان ملل، تاثیری بر نشست نداشت؛ اما بی تردید، بر وضعیت افغانستان، تاثیر خواهد گذاشت و بن بست و بحران جاری را طولانی تر خواهد کرد.
او همچنین به پیشنهادهایی که فریدون سینرلی اوغلو، هماهنگ‌کننده سازمان ملل در امور افغانستان، در گزارش اخیر خود مطرح کرده بود اشاره کرد که در این نشست در مورد آن بحث شد.
از جمله فراگیر بودن حکومت و رعایت حقوق بشر و این که افغانستان نباید جایی برای فعالیت‌های تروریستی باشد که کشور دیگری را متاثر کند.
دبیرکل سازمان ملل تاکید کرد که لغو دستورات ممنوعیت آموزش و کار زنان از سوی طالبان برای تعامل آینده خیلی مهم است.
این موارد هم احتمالا در مسیر حضور نماینده طالبان در نشست دوحه، مانع ایجاد کرده است؛ زیرا رژيم طالبان به طور کامل، مخالف این مسایل است، دولت فراگیر را مردود می داند، ارتباط با تروریزم را انکار می کند و به سیاست ضد انسانی خود علیه زنان و دختران، ادامه می دهد.
گوترش همچنین به «پیشرفت‌هایی» که در افغانستان پس از بازگشت طالبان رخ داده اشاره کرد از جمله گفت در زمینه تولید و قاچاق مواد مخدر و همچنین مبارزه با داعش «پیشرفت‌هایی» صورت گرفته که از آن استقبال می‌کند و خواهان ادامه‌اش است؛ اما اضافه کرد که هنوز نگرانی‌هایی از فعالیت تروریزم در افغانستان همچنان وجود دارد که حل نشده است.
او در حالی «پیشرفت های» طالبان در مبارزه با داعش و مواد مخدر را ستود که تمام کشورهای همسایه و منطقه و اکثر سازمان های بین المللی از جمله نهادهای وابسته به خود سازمان ملل، پیوسته تاکید می کنند که داعش به شدت در حال رشد و توسعه و سربازگیری است، گروه های تروریستی دیگر نیز در افغانستان زیر سلطه طالبان به نحو کم سابقه ای فعال شده اند و دست کم ۲۰ گروه تروریستی هم اکنون در کشور فعالیت می کنند و تولید و قاچاق مواد مخدر هم علیرغم ادعاهای طالبان، افزایش پیدا کرده و حتی شماری از مقامات و فرماندهان طالبان نیز در شبکه تولید و قاچاق دخیل اند و سودهای کلانی را به دست می آورند.
دبیر کل سازمان ملل گفت که برای موثریت و رسیدن به نتیجه‌ای در مواردی که تذکر رفت نیاز به نشست‌های بعدی است. او افزود که نشست بعدی با همین ساختار ولی با محتوا و در سطح متفاوتی برگزار خواهد شد و ابراز امیدواری کرد که نمایندگان حکومت طالبان هم در نشست بعدی حضور داشته باشند.
با توجه به این رویکرد، دومین نشست دوحه، تفاوت قابل اعتنایی با نشست اول نداشت و نتیجه گیری در این روند همچنان موکول به برگزاری نشست های بعدی شد، با این امید که طالبان هم در نشست های بعدی شرکت کنند!
درباره تعیین شدن یک نماینده ویژه برای تعامل جامعه جهانی با طالبان از سوی سازمان ملل، آقای گوترش گفت که به مشورت‌های خود ادامه می‌دهد و در این زمینه تصمیم می‌گیرد. طالبان و برخی حامیان منطقه ای آنها با تعیین چنین نماینده‌ای مخالفت کرده‌اند.
آقای گوترش گفت نهادها و کشورهای مختلفی با طالبان در تعامل قرار دارند و نیاز به هماهنگی بهتر وجود دارد. به این دلیل سازمان ملل پیشنهاد کرد که نماینده ویژه‌ای تعیین شود تا به این موضوعات عمیقاً رسیدگی کند.
طالبان، ایران، روسیه و چین با تعیین چنین نماینده ای مخالف اند و آن را در راستای سیاست های غرب برای سلطه بر افغانستان، اخلال در روندهای منطقه ای در ارتباط با افغانستان و ایجاد یک مرجع موازی با توجه به حضور دفتر یوناما در کابل می دانند؛ اما به نظر می رسد این نماینده در نهایت تعیین خواهد شد؛ زیرا امریکا قویا خواستار این رویداد است و در قطعنامه اخیر شورای امنیت هم علیرغم رای ممتنع روسیه و چین، تعیین چنین نماینده ای مورد تاکید قرار گرفته است.
دبیر کل سازمان ملل همچنین گفت به تشکیل گروه کوچکتری که متشکل از نمایندگان چند کشور باشد نیز توافق کرده است. او گفت پیشنهاد داده که این گروه متشکل از نمایندگان کشورهای همسایه، نمایندگان کمک‌کنندگان مرتبط و سازمان ملل تشکیل شود تا به شکل هماهنگ در مسایل افغانستان با حکومت طالبان در ارتباط باشند.
به نظر می رسد که این امر به مثابه تایید مرجعیت سیاسی «ابتکار همکاری منطقه ای افغانستان» باشد که از سوی ایران پیشنهاد شده بود و اخیرا نخستین نشست آن به میزبانی طالبان در کابل برگزار شد. با این تفاوت که سازمان ملل خواستار حضور نماینده خود و سازمان های کمک کننده نیز است تا این ابتکار گسترده تر شود و احتمالا نفوذ و تصمیم گیری برخی کشورهای منطقه درباره افغانستان، محدودتر گردد.
محمدرضا امینی - جمهور
